Soru 1:
Alan dışında çalışırken hemovijilans hemşiresi olarak görevlendirildim, süreci nasıl öğrenebilirim hangi kaynakları kullanmalıyım?
HVH olarak görevlendirildiğinizde daha önce bu görevi yapan diğer HVH’sinden bilgi alabilirsiniz. Sağlık bakanlığı tarafından 2016 yılında yayınlanan Kan Merkezleri ile ilgili rehberleri ve 2020 yılında yayınlanan Ulusal Hemovijilans Rehberi’ni inceleyerek kaynak olarak kullanabilirsiniz. Türkiye Kan Merkezleri Transfüzyon Derneği’nin yayınlamış olduğu makale ve Damla dergisinin yayınlarından faydalabilirsiniz.
Göreve geldiğinizde öncelikli olarak Kan ve Kan ürünleri Transfüzyonu ve Hemovijilans konularında bilgi sahibi olmaya çalışınız. Ulusal ve uluslararası literatür araştırması yapınız.
Ulusal Hemovijilans Rehberi doğrultusunda Hemovijilans İşleyiş Talimatı, Hemovijilans Görev Tanımı ve Sorumlulukları’nı kalite dökümanı olarak oluşturulmasını sağlayınız.
Hastanenizde transfüzyon süreci ile ilgili olarak nasıl bir prosedür uygulandığını inceleyiniz.
Soru 2:
Hemovijilans hemşiresi olarak katılabileceğim eğitimler nelerdir?
Bakanlık tarafından düzenlenen bir sertifika programı var mı?
Bakanlık tarafından düzenlenen bir sertifika programı yok. Bakanlık Kan ve Kan Ürünleri Daire Başkanlığı tarafından online eğitim düzenlenmesi planlanmaktadır. Hemovijilans hemşiresi olarak Türkiye Kan Merkezleri Transfüzyon Derneği, Türk Kan Vakfı ve Kızılay’ın ortak düzenlemiş olduğu kongre ve kurs programını katılım sağlayabilirsiniz. Farklı üniversite, hastaneler tarafından Hemovijilans Sempozyumları düzenlenmektedir.
Soru 3:
Çalıştığım kurumda transfüzyon sayısı7500ü/yıl altında hemovijilans hemşireliği dışında ek görevlerimde var iş ve zaman yönetimini nasıl organize edebilirim.
Bu durum hastaneye görev ve ek görev tanımlarınıza göre değişiklik gösterebilmektedir.
Soru 4:
Kullanılmış boş kan torbaları transfüzyon merkezine geri gönderilmeli mi, gönderiliyor ise ne kadar süre saklandıktan sonra imha edilmeli?
2020 yılında yayınlanan Hemovijilans Rehberinde yer alan “ Transfüzyon Kontrol Formu” nun 12 maddesinde “Transfüzyon sonrası boş kan torba sistemini nerede imha edersiniz? (Boş kan torbası, transfüzyon izlem formunun bir nüshası ile birlikte
Transfüzyon merkezine gönderilmeli ve orada imha edilmelidir.)” ibaresi yer almaktadır. Bu nedenle boş torbalar Kan Bankasına gönderilip kontrolü yapıldıktan sonra imha edilmelidir.
Boş torbanın saklanma süresine dair Rehberlerde net bilgi yer almamaktadır. Transfüzyon İzlem Formu ile torba kontrolü sonrasında imha edilebilir.
Soru 5:
Kapalı sistemden açık sisteme geçen ürün tekrar kapatılıp 24 saat içerisinde tekrar kullanılabilir mi?
Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi 4.4. Açık Sistemin Kullanımı ve Steril Bağlantı cihazları alanında “Açık sistemde hazırlanan kan bileşenleri mümkün olan en kısa sürede kullanılmalıdır. Valide edilmiş steril bağlantı cihazları kullanılarak hazırlanan bileşenler, kapalı sistemde hazırlanmış gibi saklanabilir. Tüm bağlantılarda basınç ve düzenli germe testleri yapılarak sistemin izlenmesi sağlanmalıdır” ibaresi yer almaktadır.
Soru 6:
Hipertansiyon tek başına bir transfüzyon reaksiyonumu dur?
2020 Yılında yayınlanan Hemovijilans Rehber’inde Transfüzyon Reaksiyonları arasında Hipertansif Transfüzyon Reaksiyonu olarak tanımlanmaktadır.
6.5.2.9 Hipertansif Transfüzyon Reaksiyonu Transfüzyon sırasında ya da transfüzyonu takiben ilk 1 saat içerisinde sistolik kan basıncının 30 mmHg ve daha fazla artış göstermesi veya 140 mmHg ve üstünde ölçülmesidir. Transfüzyonun durdurulması ve destek tedavi ile hızla düzelir. Hipertansiyonla seyreden diğer transfüzyon reaksiyonları (özellikle TACO) ve altta yatan hastalıklar dışlanmalıdır.
Soru 7:
Kan ve kan bileşenlerinin damar dışına ekstravazasyonu bildirilmesi zorunlumu dur?
Kan ve kan bileşenlerinin Transfüzyonu sırasında ekstravazasyonunun bildirimi ile ilgili olarak Hemovijilans Rehberi ve diğer rehberlerde bilgi yer almamaktadır. Hastane olay bildirim sisteminde raporlama yapılarak süreç takibi yapılabilir (bu bir reaksiyon değil, uygulama komplikasyonudur, bildirilmesi gerekmez.)
Soru 8:
Transfüzyon ile ilgili formları eksik dolduran kliniklerle ilgili nasıl bir süreç izleyebilirim?
Eksiklik yapan bölümün transfüzyon ile ilgili formlar incelenerek hangi alanlarda eksikliği olduğu, eksikliği yapan personel bilgileri gibi veriler değerlendirilmelidir. Bu veriler doğrultusunda bölümün sorumlusu ile iletişime geçilerek Hizmet İçi Eğitim düzenlenmelidir.
Düzeltici ve önleyici faaliyet başlatılmalı, süreç takip edilmelidir. Yaşanan eksiklikler ve olaylar değerlendirilerek Hastane Transfüzyon Komitesine raporlanmalı, komite kararı doğrultusunda faaliyetler gerçekleştirilmelidir.
Soru 9:
Transfüzyon Kontrol Formlarını hangi sıklıkla doldurmalıyız?
Transfüzyon Kontrol Formlarını hemovijilans hemşiresi mi dolduracak klinik sorumlular doldursa olur mu?
Ulusal Hemovijilans Rehberinde Transfüzyon Kontrol Formu kullanımı ile ilgili ‘’ form kapsamında transfüzyon ile ilişkili süreçlerin uygunluğunu belli
aralıklarla denetler’’ denilmektedir. Rehberde belirli bir sayı ve sıklık belirtilmemiştir. Hastanenizde uygulanan Transfüzyon Sayısına göre belirleme yaparak süreci denetleyebilirsiniz. Rehberde Transfüzyon Kontrol Formunu doldurulma görevi Hemovijilans Hemşiresi’ne tanımlanmıştır.
Soru 10 :
Kan ve kan bileşenleri transfüzyon takip formlarının (izlem formları) arşivlenmesi primer olarak kimin sorumluluğunda(tm/hemovijilans hemşiresi)?
Transfüzyon İzlem Formunun bir nüshasının Transfüzyon Merkezinde muhafaza edilmesi gerekmektedir. Ulusal Hemovijilans Rehber’inde Hemovijilans Hemşiresinin görevleri arasında “Hastanede gerçekleştirilen tüm transfüzyonların, Transfüzyon İzlem Formu ile izlemlerinin gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini takip eder.” ibaresi yer almaktadır. Arşivlenme görevi ile ilgili olarak rehberde net bilgi yoktur.
Soru 11:
Doğrulanmamış BAHİS enfeksiyon geri çağırma formu geldi ,ürün hastaya kullanılmış hastayı test için çağıralım mı yoksa doğrulanmasını mı bekleyelim?
Ulusal Hemovijilans Rehber’inde Bağışcıdan Hastaya İz sürme iki şekilde yapılmaktadır. Her iki süreçte; TM-Hemovijilans Birimi altında “Transfüze edilmiş bileşenler için şahit numune doğrulama sonucu beklenir” ve “Kan bileşenleri kullanılmış ise, İstenmeyen Olay Doğrulama sonucu beklenir. İstenmeyen olay doğrulanmamış ise süreç sonlanır. İstenmeyen olay doğrulanmış ise bileşenlerin transfüze edildiği hastaya (ya da hastalara) ulaşılmasını ve bu hastalarda olası transfüzyon kaynaklı enfeksiyonun varlığını kanıtlayacak veya dışlayacak takip testleri başlatılmasını sağlar”. ibaresi yer almaktadır.
Bu nedenle KHBYS sisteminden doğrulama süreci yada İstenmeyen Olay Doğrulama Formu geldikten sonra süreç doğrulandı ise hasta çağırılarak test çalışılması organize edilmelidir.
Soru 12:
Doğrulanmış H.B.V.enfeksiyonlu bağışçıdan elde edilmiş ürünün transfüzyonunda, transfüzyonu alan hasta aşılı ise hangi testler istenmeli.
Takip süreci nasıl olmalıdır? (hastayı 1 yıl izleyelim mi?)
Ulusal Hemovijilans Rehberi bağışcıdan Hastaya İz Sürme Süreçlerinde “Potansiyel olarak enfeksiyon bulaştırabilecek bir transfüzyon alan hastanın test sonuçlarında; enfeksiyonlar açısından negatif bulgu tespit edildiğinde veya doğal ya da aşı ile bağışıklık durumlarında pencere dönemi şüphesi veya mutant enfeksiyon açısından izlemin sürmesi gerekmekte olup, bu izlemin transfüzyon tarihinden itibaren bir yıl süreyle üçer aylık periyotlarla serolojik ve moleküler testlerle yapılması önerilmektedir”. ibaresi yer almaktadır.
Soru 13:
Kan ve kan bileşenleri transfüzyonunda sözlü order verilebilir mi, yasal bir düzenleme var mı? S.İ.P ile süreci tanımlamak yeterli mi? Telefon ile order verilebilir mi?
Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi, Kan Bileşeni İstemi Prosedürleri alanında “Herhangi bir kan bileşeninin transfüzyonu öncesinde, transfüzyon endikasyonları dikkate alınmış ve dokümante edilmiş olmalıdır” ibaresi yer almaktadır. Sözlü olarak verilen direktif süresi hastane politikası açısından değerlendirilmesi gerekmektedir. Rehber doğrultusunda Kan İstek Formunun eksiksiz doldurulması gerekmektedir. SKS Hastane 6 Sürüm’ünde Transfüzyon Hizmetleri alanında “Tüm kan ve kan bileşeni istemleri elektronik olarak yapılmalıdır” maddesi yer almaktadır.
Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi 2.7.2 TM’de Acil Durumlarda Yapılacak Uygulamalar alalında “Çok acil durumlardaki telefon ile yapılan isteklerde isteği yapanın ve hastanın kimlik bilgileri, gereken kan bileşeni sayı ve tipine ait bilgiler tam olarak kaydedilir. Yazılı istem belgesi gelmeden yapılan kan bileşeni çıkışlarında bu husus da kayıt altına alınır. Acil transfüzyon için hastadan gönderilen kan numunesinin TM’ye geldiği ve hastaya kan bileşeni çıkışının yapıldığı zaman da kayıtlarda görülmelidir”
Soru 14 :
Transfüzyon merkezinden bir hasta için aynı anda kaç tane ürün çıkışı yapılabilir tek tek mi çıkalım?
Transfüzyon merkezinden bir kliniğe aynı anda birçok hasta için ürün çıkışı yapılabilir mi?
Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi 3.2. Kan Bileşenlerinin Kliniklere Transferi ile ilgili olarak ürünlerin özelliklerine göre depolama ve taşıma koşulları belirlenmiştir. Bu alanda “Uygulanacak olan depolama ve dağıtım prosedürleri valide edilir. Tüm depolama ve nakil faaliyetleri SİP’lerle tanımlanır.” İfadesi yer almaktadır. Hastane Transfüzyon Komitesi’nde konu görüşülerek hastaneniz işletim prosedürü oluşturularak düzenleme yapabilirsiniz. Rehber ve yasal olarak belirlenen bir ürün sayısı mevcut değildir.
Soru 15:
Hemovijilans hemşiresi hizmet içi eğitim planını hangi sıklıkla yapmalı?
Sadece kan ürünlerinin kullanıldığı kliniklere mi eğitim yapmalı?
Hekimlerde bu eğitime dahil edilebilir mi?
Hizmet içi eğitimlerimiz hangi konuları içermeli?
Hizmet içi eğitimler hastane hizmet içi eğitim planlamasına göre değişiklik gösterebilir.
Eğitim önceliklerini mevcut duruma göre belirlemelisiniz
Hekim eğitimleride mutlaka düzenlenmeli, konulara göre HVK ve HVH tarafından verilmelidir.
Eğitim konuları, periyodik, rutin, klinik veya kişisel olarak düzenlenebilir.
Soru 16:
Transfüzyon reaksiyonlarına laboratuvar yaklaşımı nasıl olmalı?
2020 yılında yayınlanan Ulusal Hemovijilans Rehber’inde her reaksiyona göre yapılması gereken laboratuvar testleri yayınlanmıştır. Bu bağlamda;
Akut Hemolitik Transfüzyon Reaksiyonu; Kan Grubu, Kan Sayımı, İdrar tahlili, Bilirubin, LDH, Haptoglobulin, Cross Match tekrarı
Anafilaktif Reaksiyon; IgA değeri
Transfüzyon Sonrası Purpura; trombosit değeri
Transfüzyona Bağlı Akut Akciğer Hasarı; Pro BNP, Akciğer Grafisi
Transfüzyona Bağlı Dolaşım Yüklenmesi; Pro BNP, Akciğer Grafisi
Transfüzyona Bağlı Bakteriyel Enfeksiyon; Hastadan ve kan ürününden kan kültürü, Bakteriyel Enfeksiyon, Hemolitik Transfüzyon reaksiyonları benzer belirtiler göstermesi nedeniyle Kan Grubu, Kan Sayımı, İdrar tahlili, Bilüribin, LDH, Haptoglobulin, Uygunluk Cross Match tekrarı yapılmalıdır.
Hiperkalemi düşünülen vakalarda Potasyum değeri, Sitrat toksitesi düşünülen durumlarda Kalsiyum değeri kontrol edilmelidir.
Soru 17:
Otoaglütinasyonu pozitif hastaya transfüzyon esnasında nelere dikkat edilmeli?
Otoaglütinasyon pozitifliği kan merkezi testlerinde tespit edilen ve crossmatch uygunsuzluğuna yol açabilen bir durumdur.Hekimi bilgilendirmek ve ileri testleri planlamak kan merkezi teknisyeninin görevidir. Hekimi, kan merkezi hekimi ile görüşmeye yönlendiriniz.
Soru 18:
Hekimin transfüzyon sürecindeki sorumluluklarını yerine getirmemesi ile ilgili nasıl bir yaklaşım nasıl olmalıdır? (Hastanın doktoru onam formunu ve Transfüzyon İzlem Formunu imzalamak istemiyor. Reaksiyon bildirimi yapmak istemiyor.)
2020 yılında yayınlanan Hemovijilans Rehberi’nde Hastane Transfüzyon Komiteleri, kan ve kan bileşenlerinin kullanım güvenliğine yönelik hastane politikası oluşturmak ve uygulamalarının değerlendirilmesinden sorumludur. Hekim kaynaklı yaşanılan uygunsuz durumlar ile ilgili olarak Hemovijilans Koordinatörü bilgilendirilmelidir. Hastane Transfüzyon Komitesi’nde konu gündem maddesi yapılarak değerlendirilmelidir. Gerekli durumlarda düzeltici önleyici faaliyet başlatılmalıdır. Hastanın hekimine ve komiteye; Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliğinde yer alan transfüzyon kararını veren hekimin tüm süreçten sorumlu olduğu madde sunulmalıdır. Hekimin Reaksiyon Bildirimi ile ilgili olarak Ulusal Hemovijilans Rehberi’nde aşağıdaki madde yer almaktadır.
“Transfüzyonu uygulayan sağlık personeli tarafından, hastada istenmeyen reaksiyon izlendiğinde, transfüzyon durdurulur, hastanın hekimine ve Transfüzyon Merkezine durum bildirilir, bu arada gerekli tedavi edici müdahaleler yapılır, tedbirler alınır. Sonra reaksiyonla ilgili formlar doldurulur. Formların doldurulmasından hastanın hekimi sorumludur”
Hastane Transfüzyon Komitesi ve Başhekimlik rehber ve yönetmelik doğrultusunda bilgilendirme yapılmalıdır.
Soru 19:
Transfüzyon reaksiyonlarının bildirimi zorunlu fakat bildirim yapılmadığı zaman yasal bir yaptırımı var mı?
2008 yılında yayınlanan Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliğinde Madde 17 – (1) Hizmet birimleri, kan ve kan bileşenlerinin kalite ve güvenliğine bağlı olabilecek transfüzyon öncesinde, sırasında veya sonrasında gözlenen istenmeyen ciddi etkilerin ve olayların kayıtlarını tutar ve Bakanlığa bildirir. Bildirim, rehberde yer alan “İstenmeyen ciddi etki ve olayların bildirimi” ne göre yapılır.” ibaresi yer almaktadır. Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliğinin 20. Maddesinde idari yaptırımlar yer almaktadır.
Kan ve Kan Ürünleri Kanunu’nun Dördüncü bölümü Ruhsat, Denetim ve cezai yaptırımlar alanında uygunsuz durumların yaptırımları yer almaktadır.
Soru 20:
Özellikle FNHTR da profilaksi yapılıp transfüzyona devam ediliyor, bu durumda ne yapılmalıdır?
Febril Non Hemolitik Transfüzyon Reaksiyonu, transfüzyon sırası ve 4 saat çerisinde diğer ateş yapan nedenler ayırt edilerek tanısının konulması gerekmektedir. Örneğin; Akut hemoliz ve bakteriyemi dışlanması gerekmektedir. (Ulusal Hemovijilans Rehberi-2020)
(Kanın Klinik Kullanım Rehberi,2020)
FNHTR’nin tedavisinde transfüzyon durdurulmalı ve akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu olup olmadığı dışlanmalıdır. FNHTR olduğu düşünülüyorsa antipiretik verilmeli, ancak trombositopenik hastalarda aspirinden kaçınılmalıdır. Ciddi üşüme titreme varsa düşük doz meperidin verilebilir. Şiddetli reaksiyonlarda transfüzyon durdurulmalıdır. Antihistaminikler kullanılmamalıdır (Kanın Klinik Kullanım Rehberi,2020).
Tüm nedenler dışlandıktan sonra antipiretik tedavi sonrasında tekrar transfüzyona başlanabilir. İkinci kez ateş yükseldi ise transfüzyon durdurulmalı, tekrar devam edilmemelidir ( Australian Red Cross Blood Service, Acute Transfusion Reactions Poster, 2020).
Soru 21:
Hastadan transfüzyon öncesi bilgilendirilmiş onam formu hangi sıklıkla alınmalı?
Her bir bileşen transfüzyonu için ayrı bir onam formu imzalatmaya gerek var mıdır?
Ulusal kan ve kan bileşenleri hazırlama, kullanım ve kalite güvencesi rehberinde belirtildiği üzere (2016 sayfa 254) transfüzyona başlamadan önce, hastanın doktoru tarafından transfüzyon hakkında hastaya bilgi verilmeli, soru sormasına fırsat tanınmalı, aydınlatıcı açıklama yapılmalı ve hastanın yeterince bilgilendiğinden emin olunduktan sonra aydınlatılmış onam formu imzalatılmalıdır.
Hasta/hasta yakınının imzaladığı bu form hastanın hastanede kaldığı sürece geçerlidir her bir ürün için ayrı bir form imzalamaya gerek yoktur.
Hastanın/ hasta yakınının istediği zaman kan bileşeni nakli için olan onayını iptal etme hakkı vardır. Böyle bir durumda hastanın yeni bir onam formunu imzalaması gereklidir. Ayrıca hastanın hastaneye yatış endikasyonunun değişmesi durumunda yeni bir onam formunun imzalanması gerekmektedir.
Soru 22:
Santral kataterden kan ve kan bileşenleri transfüzyonu yapılabilir mi? İki ya da üç yollu santral kataterlerden transfüzyon esnasında diğer yoldan sıvı veya ilaç tedavisine devam edilebilir mi ?(özelikle inotrop desteği alan hastalar için)
Transfüzyon yapılacak damar yolu önceden açılmalı tercihen akım problemi yaratmayacak şekilde kalın iğneler tercih edilmelidir. Yetişkinler için 19 gauge çocuk hastalarda 23 gauge aralığında.
Damarları zor bulunan hastalar ve özellik de tedavisi yoğun bakımda devam eden sık transfüzyon alan, transfüzyon ile birlikte destek tedavilerinin devam etmek zorunda olan hastalar için iki ya da üç lümenli santral kataterler kullanılabilmektedir (Ulusal Kan Merkezleri Ve Transfüzyon Derneği Temel Kurs Kitabı Sayfa 144). Burada dikkat edilmesi gereken konu kan ürünü ile sıvı veya ilaç tedavisinin aynı lümenden verilmemelidir. Kan ürünleri için distal lümen tercih edilmelidir.
Soru 23:
Kan ve kan bileşenlerinin hasta ile birlikte başka bir merkeze transferi yapılabilir mi?
Tercih edilen bir durum değildir. Kan veya kan bileşenlerinin hasta ile transferi sadece bir başka sağlık kuruluşuna nakli esnasında transfüzyon ihtiyacı olması halinde gerçekleştirilir. Bu durumda sevki gerçekleştiren TM’nin onayı şarttır. Hasta ile en fazla iki ünite transfer edilir. (Ulusal kan ve kan bileşenleri hazırlama, kullanım ve kalite güvencesi rehberi Sayfa: 252 /3.3 Kan Bileşeninin Hasta İle Transferi) Bu durum tüm ayrıntıları ile kan ve kan bileşenlerinin izlenebilirliği açısında TM tarafından kayıt altına alınmalıdır.
Soru 24:
Kızılay dan gelen doğrulama formu doğrultusunda koordinatörümüz hasta yakını ile iletişime geçti ancak yakınları hastayı getirmiyor. Böyle bir durumda ne yapmalıyız?
Sözlü ve yazılı davete cevap vermiyorsa bu durum tutanak haline getirilir ve ilgili makamlara bildirilir. Halk sağlığı açısından bildirimi zorunlu hastalık sınıfına girdiği için enfeksiyon kontrol komitesi ne bilgi verilir.
Soru 25:
Işınlanmış kan ve kan ürünleri ne kadar süre içerisinde kullanılmalıdır, ışınlandıktan sonra 24 saat içerisinde kullanılması zorunlu mudur?
Eritrosit konsantreleri, bağıştan sonraki ilk 14 gün içinde irradiye edilebilirler ve irradiyasyon işleminden sonra en fazla 14 gün saklanmaları önerilmektedir. Eğer hastalar hiperkalemi açısından risk altında ise irradiyasyon işleminden sonraki ilk 24 saat içinde transfüzyon gerçekleştirilmelidir (2016 Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi s.277).
Soru 26:
Eritrosit Süspansiyonu transfüzyon süresi stabil hastalar için ne kadar olmalıdır?
Transfüzyonun ilk 15 dakikası, olası reaksiyonlar açısından üründen yaklaşık 15- 20 ml yavaş olarak verilir. Bu süreç de hastada bir problem yok ise transfüzyon hızı hastanın kliniğine göre tolere edebileceği hızda artırılır ve ortalama 1-3 saatte tamamlanır. Ancak bakteri üreme riski nedeni ile bu süre asla 4 saati geçmemelidir (T.K.M.T.D 2022 kurs kitabı s.145).
Soru 27:
Kan ve kan bileşenleri transfüzyonunun hekim tarafından hastanın tedavi tabelasına yazılması zorunlu mudur?
Sağlıkta kalite standartları (S.K.S 07): Transfüzyon sürecinde hasta güvenliğinin sağlanması amacı ile kan ve kan bileşenleri transfüzyonu hastanın hekimi tarafından tedavi planına yazılmalıdır. Transfüzyon öncesinde tedavi planına yazılan ürün ile servise gelen ürün aynı mıdır? Kontrol edilmelidir.
Soru 28:
272 veri seti ne demektir, hastanelerde işleyişi nasıldır?
Ülke genelinde kan ve kan bileşenlerinin transfüzyon sürecinin elektronik ortamda kayıt altına alınarak hemovijilans iş akışlarının izlenebilir olması için tüm hastane bilgi yönetim sistemlerinin 272 veri seti aracılığı ile e-nabız sistemine canlı veri göndermesi demektir.
Transfüzyon ile ilgili tüm süreçler elektronik ortamda gerçekleşmeli ve bu veriler e-nabız sistemi üzerinde KHBYS ye verileri aktarmalıdır.
Soru 29:
Aynı kan verme seti, 1 saat içerisinde üç adet kriyopresipitat transfüzyonu için kullanılabilir mi? Transfüzyon setinin yıkanması için %0.9 izotonik solüsyonu kullanılabilir mi?
Tüm kan ve kan bileşenleri standart 170-200 mikron çaplı filtreli setler kullanılarak gerçekleştirilir. Oda ısısında uygulanan kandaki hücresel kalıntılar ve fibrin ağları nedeni ile bakteri üreme için uygun ortam oluştururlar.
Bu nedenle setin kullanılmaya başlamasından 4 saat sonra set mutlaka değiştirilmeli ya da her iki ünite ürün transfüzyonundan sonra set değiştirilmelidir ( T.K.M.T.D 2022 Kurs Kitabı s.145).
Kan verme setinin doldurulması veya yıkanması için %0.9’luk izotonik NaCL solüsyonu kullanılabilir ( 2016 Ulusal Kan ve Kan Ürünleri s.256/257).
Soru 30:
Bir ünite Aferez trombosit süspansiyonu talep edildiğinde ve karşılanamadığı durumlarda onun yerine kaç adet havuzlanmış trombosit süspansiyonu istenilen terapötik etkiyi yaratır?
Bu durum tamamen random trombosit süspansiyonu içerisindeki trombosit sayısı ile alakalıdır. Standart uygulamalarda 4 ile 6 ünite random trombosit havuzlanarak 1 ünite aferez trombosite denk terapötik trombosit süspansiyonu elde edilir. Kızılay’dan temin edilen havuzlanmış trombositler 4 adet random trombosit içermektedir.
Soru 31:
Transfüzyon merkezinde çalışılan crossmatch testi için iki kişinin onayı gerekli midir? Tek kişi onayı ile transfüzyon gerçekleştirilebilir mi?
Çapraz karşılaştırma testi (crossmatch testi), transfüzyon öncesinde yapılan uygunluk testidir ve bir immünohematolojik testtir. İmmünohematolojik testler ile ilgili güvenli ve etkin işleyiş için, laboratuvarda test sonuçlarının kontrolüne ve bağımsız iki kişi tarafından onaylanmasına olanak veren bir prosedür bulunmalıdır (Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi s:265). Transfüzyon merkezinin genel işleyişi ile ilgili prosedürler kapsamındadır.
Soru 32:
Hastanelerde kullanılan kan bileşenleri taşıma çantasının ısısı kaç derece olmalı ısı takibi nasıl yapılmalıdır?
Kan bileşenleri, öngörülen maksimum süre ve ortam sıcaklığı sınırlarında belirlenen saklama sıcaklığını muhafaza edecek şekilde valide edilmiş bir sistem ile taşınmalıdır. Taşımada kullanılan kaplar iyi yalıtılmış, temizlenmesi ve kullanımı kolay olmalıdır. Taşıma süreci valide edilir, dokümantasyonu yapılır. Taşıma sıcaklığını izlemek amacıyla sıcaklık indikatörlerinin kullanılması önerilir. Yetkilendirilmiş personel tarafından yapılan taşıma sırasında, eritrosit konsantreleri ve eritilmiş TDP 2- 10°C’de muhafaza edilmelidir. Trombosit konsantreleri, 20-24°C’de kliniklere transferi sağlanır (Ulusal Kan Ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım Ve Kalite Güvencesi Rehberi s:251).
Farklı taşıma ısısına sahip ürünler aynı taşıma kabına konularak taşınmamalı ve ürünler buz aküsü ile doğrudan temas etmemelidir.
Soru 33:
Acil masif transfüzyonda hastanın kan grubu bilinmiyor ise hastaya O RhD pozitif ES transfüzyonu yapılabilir mi?
Çok acil transfüzyonlarda hastanın kan grubu bilinmiyor ise O RhD negatif eritrosit konsantresi ve AB grubu taze donmuş plazma kullanılır.
Transfüzyon acil koşullarda yapılmış olsa dahi mevcut numune ile en kısa zamanda kan grubu tiplendirilir ve çapraz karşılaştırma yapılır ve hastanın kendi kan grubu ile transfüzyona devam edilir.
Eğer hastaya 5 üniteden daha fazla O RhD negatif eritrosit konsantresi transfüze edilmiş ise transfüzyona O RhD negatif eritrosit konsantresi ile devam edilir (Ulusal Kan Ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım Ve Kalite Güvencesi Rehberi s:250).
Soru 34:
KHBYS sistemine transfüzyon reaksiyon bildirimi nasıl yapılıyor?
Öncelikle Ulusal Hemovijilans Rehberi (s:64) ek:5 de olduğu gibi ‘Hastada İstenmeyen Reaksiyon Bildirimi İş Akış Şeması takip edilir. Daha sonra kendi kullanıcı adınız ve şifremiz kullanılarak KHBYS sistemine bağlanılır, ilk olarak sisteme transfüzyon bilgileri kaydedilir daha sonra o transfüzyona ait transfüzyon reaksiyonu başlat butonu üzerinden reaksiyon ile ilgili bilgiler girilerek kaydedilir. KHBYS sistemi üzerinde açılan formlar sırası ile doldurulur. Ciddiyet derecesi iki ve üzerinde olan transfüzyon reaksiyonları “Hızlı bildirim formu” ile ayrıca BBHVB’ye ve BMHVB‘ye yine KHBYS sistemi üzerinden bildirilir.
Soru 35:
Hastane içerisinde transfüzyon reaksiyonu bildirimi nasıl yapılır? Kim yapar? Kim hangi formu doldurur? Her transfüzyon reaksiyonuna istenmeyen olay bildirimi, kök neden analizi yapılır mı?
Hastada transfüzyon ile ilişkili bir istenmeyen reaksiyon şüphesi olduğu zaman hastanın hekimi tarafından Ulusal Hemovijilans Rehberi 2020 (s:85) Ek-16 “Transfüzyon İle İlişkili İstenmeyen Reaksiyon Formu” doldurulur ve kullanılan kan ürünü setler ve hastadan alınan kan örnekleri ile birlikte hastane Transfüzyon Merkezine gönderilir. Daha sonra hastanın hekimi hemovijilans hemşiresi ve hemovijilans koordinatörü tarafından transfüzyon öncesi süreçler, uygunluk testleri incelenir, testler tekrarlanır ve Ek-17 “Transfüzyon İle İlişkili İstenmeyen Reaksiyon İnceleme ve Tedavi Formu”nda kendileri ile ilgili kısımları doldururlar.
Reaksiyonun incelenmesi aşamasında reaksiyon istenmeyen bir olayın sonucunda meydana geldiği tespit edilir ise beraberinde Ek-8B “İstenmeyen Olay Bildirim Formu” doldurulur. Kurum içerisinde istenmeyen olay bildirim ve doğrulama süreçleri kök neden analizleri gerekli düzeltici önleyici faaliyetler ile ilgili süreçler başlatılır.
Hastanın hekimi ve hemovijilans koordinatörü tarafından gerekli incelemeler ve değerlendirmeler yapıldıktan sonra Ek-19 “Transfüzyon İle İlişkili İstenmeyen Reaksiyon Doğrulama Formu” doldurularak reaksiyonun ciddiyet derecesi belirlenir. Ciddiyet derecesi 2 ve üzerinde olan reaksiyonlar Ek-18 “Transfüzyon İle İlişkili İstenmeyen Reaksiyon Hızlı Bildirim Formu” yine bu aşamada doldurulur.
Süreç tamamlandıktan sonra hemovijilans birimi bu reaksiyona ait tüm formları arşivler KHBYS sistemine gerekli girişleri ve yıllık istatistikleri yapar.
Soru 36:
Kan ürünü istemi kim tarafından yapılmalıdır? Hastane Transfüzyon Komitesi kan isteminin hemşireler tarafından yapılması yönünde karar alabilir mi?
Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliği Madde 10 (3) “Transfüzyon kararı, uygulanması, takibi, istenmeyen etki/ olayların bildirimi, doğrulanması ve tedavisi ile hemovigilans açısından rehberde tanımlanmış ilgili form ve verilerin düzenlenmesinden hastanın hekimi sorumludur.” şeklinde belirtilmiştir.
SKS standartlarında (STH05.01) istem formlarında hekim kaşesi ve imza zorunluluğu bulunmaktadır. Hastane Transfüzyon Komiteleri’nin mevzuat ve standartların aksi yönünde karar alması doğru
değildir.
Soru 37:
Günübirlik yatış/polklinik başvurusu olan hastalarda kan transfüzyonu uygulanabilir mi?
Akut transfüzyon reaksiyonları, transfüzyona başlandıktan hemen sonra ve ilk 24 saat içerisinde gelişebilir. Bu nedenle hastaların transfüzyon sonrası 24 saat izlenebileceği koşullar sağlanmalıdır. Hasta/hasta yakını tercihi, hastane doluluk oranları, hastane işleyişi ve benzer nedenlerle günübirlik yatış veya polikliniklerde transfüzyon uygulamalarının yapıldığı bilinmektedir. Hastane Transfüzyon Komitesi “akut transfüzyon reaksiyonları ile ilgili yönetim planını hazırlar ve uygulandığından emin olur” maddesinden yola çıkarak acil durumlar dışında uygulamanın yapılmasının hastanın izlenebilirliğini engellediği bilgisi bölümlerle paylaşılmalı, farkındalık oluşturulmalı ve hasta/hasta yakınları, transfüzyon sonrası gelişebilecek reaksiyonlar (Bknz. Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi 2016; s:260) hakkında bilgilendirilerek gerektiğinde doktoruna danışmak için yönlendirilmelidir.
Soru 38:
Kan transfüzyonu sırasında hasta başka bir servise transfer edilebilir mi?
Hastaya kan transfüzyonu başlandı ise hastane politikalarına uygun şekilde başka bir servise transfer edilebilir. Önemli olan transfüzyon izleminin kesintiye uğramamasıdır. Bu amaçla; “transfüzyon izlem formu” doğru ve eksiksiz şekilde doldurularak hasta ile beraber transfer edilmeli, teslim alan sağlık personeli “transfüzyon izlem formu”nu kontrol ederek doğru ürünün doğru hastaya uygulanıp uygulanmadığını değerlendirmelidir. Hastanın transfer bilgileri (yer, zaman, kişi) “transfüzyon izlem formu”na kaydedilmelidir.
Soru 39:
Ameliyathane bölümüne kan ürünü transferi ne zaman yapılmalıdır? Formların doldurulması konusunda nasıl bir yöntem izlenmesi gerekir?
Kan ve kan ürünleri, kan saklama dolaplarında muhafaza edilmeli ve ürün kullanılacağı zaman yetkili personel tarafından, uygun taşıma kapları ile ısı kontrollü olarak kullanılacağı birime transferi sağlanmalıdır “SKS-Transfüzyon Hizmetleri STH04” ve “Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi Rehberi”. Ameliyathanede transfüzyon ihtiyacı olduğunda, uygun koşullar sağlanarak kan ürünleri transfer edilmelidir. Ancak; günümüz şehir/bölge hastaneleri gibi yüksek kapasiteli, geniş alanda hizmet veren hastanelerde ihtiyaç halinde, hızla kan ürünü transferi sağlamak mümkün olmayabilmektedir. Bu durumda çok önerilmemekle beraber ameliyathane içine, yetkili personel kontrolünde giriş-çıkış yapılan, yalnızca günlük ihtiyacı karşılayan miktarda ürün alan bir kan saklama dolabı konulabilir. Dolabın tercihen kilitli olması veya yetkili personel haricinde kullanımının engellenmesi uygundur. Tüm bu süreçler, HTK kararı ile desteklenmelidir.
Bazı firmalar, kilitli, barkod sistemleri ile bileşenlerin raflara yerleştirildiği ve yine barkod okutularak raftan servis edildiği kan saklama dolapları üretmektedir. Bu tür akıllı dolap çözümleri, hatayı en aza indirmekle beraber yüksek maliyetlidir.
Hastane içerisinde gerçekleştirilen tüm transfüzyonlarda transfüzyon izlem formu doldurulmalıdır. Ameliyathanede takılan kanlar da bu sürece dahildir. Hasta izlenmeli, form eksiksiz olarak doldurulmalı ve hemovijilans birimine gönderilmelidir
Soru 40:
KHBYS ne her transfüzyona ait transfüzyon kaydını manuel olarak girmek gerekiyor mu? Her hastane 272 veri sistemine geçti mi ya da geçmek zorunda mı?
Tüm transfüzyon kayıtlarının KHBYS'ye manuel kaydı söz konusu değildir. Transfüzyon İzlem Formları, transfüzyonu uygulayan sağlık çalışanları tarafından elektronik ortamda (hastane bilgi yönetim sistemi, HBYS) doldurularak kaydedilir. Sistemde (HBYS) var olan bu veriler, e-nabız aracılığı ile otomatik olarak KHBYS'ye gönderilir. Bu sürecin yönetiminden hastane bilgi işlem bölümü sorumludur. Entegrasyonu tamamlanmamış hastanelerde sadece transfüzyon reaksiyonu gelişen hastalara ait transfüzyon kayıtları KHBYS'ye manuel olarak girilmektedir.
